معرفی شهرستان
باخَرْزْ شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران .این شهر مرکز شهرستان باخرز است. این شهر در گذشته از اهمیت بیشتری برخوردار بوده، و نام آن به همه منطقه تایباد اطلاق می‌شده است. باخرز از شمال به تربت جام، از جنوب به خواف، از خاور به هرات و از باختر به تربت حیدریه محدود می‌گردد. رشته کوه‌هایی با جهت شمال غربی-جنوب شرقی در آن امتداد دارد. کوه باخرز (مرتفع ترین قله، ۷۵۵،۱ متر)، در ناحیة باخرز واقع است. علاوه بر رشته قنات های میروَس، ریگستان و تقی‌آباد، رود روس و ریزابه‌های آن، کال کوه سفید و شهرنو، که به هریرود می‌ریزند، اراضی باخرز را مشروب می‌کنند در باخرز بادهای خشک و کمی سوزان می‌وزد، و در اراضی آن (کوه و دشت)، درختان گز، تاغ و پنبه یافت می‌شود. محصولات آن زعفران (امروزه کشت غالب زعفران است)، تره بار، زیره، گندم، جو، پنبه و چغندر قند است و از درختان میوه انار، توت، انجیر، آلو، زردآلو و انگور دارد. از صنایع دستی دارای قالیچه بافی است.
پیشینه تاریخی
از تاریخ پیش از اسلام باخرز آگاهی چندانی نداریم. برخی از جغرافیانویسان مسلمان نام آن را «کواخرز» ضبط کرده‌اند. به نوشتة یاقوت حموی، باخرز در زبان پهلوی «بادهرزه» بوده‌است. در یورش تازیان به ایران در دورة خلافت عثمان (۲۳–۳۵) ابن عامر، یزید جُرشی (پدر سالم بن یزید) را به رستاق زام [جام] از توابع نیشابور فرستاد و او آن بلد را به عَنْوه بگشود و باخرز را که رستاقی از نیشابور بود، فتح کرد. در ۱۸۰، هنگامی که علی بن عیسی بن ماهان در خراسان حکومت می‌کرد، میان او و حمزة بن آذرک در باخرز جنگی درگرفت که به شکست لشکریان حمزه انجامید. ظاهراً شهر در کنار مالین یا مالان [شهر ساسانی-اسلامی] احداث شده‌است. در ۱۲۹۹، در نزدیک شهرنو، آبادی دیگری به نام شهر کهنه قرار داشت که احتمالاً همان شهر مالین است چون در آن منطقه جز مالین شهر قدیمی دیگری وجود نداشته است. به نوشتة مک گرگر در دورة ناصرالدین شاه، شهرنو دارای برج و بارو بود و هزارخانه داشت.
در قرن سوم ابن خرداذبه باخرز را از شهرهای نیشابور شمرده است. اصطخری و ابن حوقل، مالن (یامالان) باخرز (کواخرز) را در مقابل مالن هرات نوشته‌اند. در قرن سوم، یعقوبی هم باخرز را از کوره‌های نیشابور ضبط کرده‌است. در قرن چهارم، مقدسی می‌نویسد: «باخرز شهر حُبوب و مویز است و از آن پوشاک [پارچه دوخته] صادر می‌شود و مرکز آن مالن است که آباد می‌باشد. در سده‌های پنجم و ششم به گفته: اصطخری، بوزگان [یا بوزجهان یا پوچکان] مطابق با شهر کنونی تربت جام [و مالن] باخرز و چند ناحیة دیگر از محدودة گستردة نشابور (نیشابور) شمرده می‌شد و بوزگان تا مالن یک مرحله فاصله داشت. در ۵۸۳ق. خوارزمشاه جام و باخرز و زیرپل را به سلطان شاه پسر ایل ارسلان واگذار کرد. در ۶۴۵ق. منکوقآن، ملک شمس الدین (از سلسله آل کرت) را به حکومت همة ولایات خراسان و هرات [از جمله باخرز] و نیمروز رساند.»
در اوایل قرن هفتم، به نوشتة یاقوت حموی، باخرز ۱۶۸ قریه داشت و مرکز آن قصبة مالین بود. او به قریة جوذقان، از توابع آن، اشاره می‌کند و از رجال آنجا احمدبن اسماعیل بن جوذقانی باخرزی (متولد ۴۸۳) را نام می‌برد. امروزه جوزقان در حدود سی کیلومتری شمال غربی شهر تایباد واقع است .